مرجع مسجد سجاد مشهد

شبستان مسجد تحت عنوان قسمتی از مسجدهای بلندمرتبه مسجد سجاد مشهد شاخص ترین عنصر معماری در مساجد میباشد. که به حیث ساختاری و کالبدی از رده مهمی بهره مند بوده میباشد. البته با سپری شد فرصت در معماری مساجد معاصر تغییرات مشهودی در ساختار و سازمان این دور و اطراف به وجود آمده میباشد.

در تعریفی دیگر که شبستان چیست؟ می قدرت بیان کرد: قسمتی از مسجدهای گران قدر دارنده سقف میباشد. فضایی سرپوشیده که در آن نمازگزارده می‌گردد و تحت عنوان اندام اساسی معماری رزرو مسجد سجاد مشهد مساجد معمولاً دارنده دو قسمت زنانه و مردانه میباشد.

تاریخچه ایجاد کرد شبستان چیست (shabestan)
از لحاظ تاریخ معماری اولی مسجد، ایوان خانه رسول بود. این مسجد با پلانی مستطیلی، فارغ از سقف ساخته شد. در پی به انگیزه وجود آفتاب سوزان در ایالات متحده عربی به امداد تنه درختان رطب، در نصیب رو به قبله ایوان، سایبانی برای اقامه نماز تولید کردند. با بیشتر شدن تعداد نمازگزاران این فضای سایه دار را بسط دادند. این دستور به آسانی آدرس مسجد سجاد مشهد اعمال شد تنها چند به تنه درخنان اضافه کردند و روی آن‌ها‌را با برگ های نخل پوشاندند. نقش اصلی ابن سایبان در راحتی و آسایش نمازگزاران سبب ساز شد این دور و اطراف که ابعاد با اسم شبستان شناخته گردد جزء اساسی کالبد معماری مساجد شود.

مهم ترین خصوصیت این عنصر معماری مسجد این بود که به راحتی و در جهات متفاوت قابل توسعه و گسترش بود و هرگاه به توسعه و گسترش بیشتر مسجد نیاز بود. این شغل صرفا با اضافه کردن یک سری دهانه اجرا می گرفت. با توسعه اسلام به مرز و بوم های دیگر مسجد فرستاده درمدینه تحت عنوان الگو تشکیل داد مساجد قرار گرفت. و از آن جا که کالبد مهم آن فضای شبستان بود، الگویی به اسم شبستانی در معماری مساجد بوجود آمد و بین معماران مسلمان ترویج یافت. طرح کلی مساجد شبستانی عبارتند از: یک ایوان مستطیلی و مرکزی که با شبستان ها از چهار طرف اشراف گردیده‌است. کشیدگی ایوان به صورت معمول در راستای قبله میباشد.

هر یک از شبستان ها سالن مسقف بزرگی میباشد، که توشه شماره تلفن مسجد سجاد مشهد سقف آن بوسیله ردیف های مختلف به زمین منتقل میشود. در هر مورد از آنان انبوهی از ردیف ها وجود دارااست، که در یک کانال منظم هندسی با مسافت های ظریف از یکدیگر قرار گرفته اند. شبستانی که رو به قبله قراردارد معمولاً عمق بیشتری نسبت به سایر داراست و از التفات بیشتری شامل است.

در معنای تجلی گاه وحدت مسلمان‌ها میباشد که مسجد سجاد مشهد با ورود اشخاص به آن جا همـه امتیازهای مادی آن‌ها از دربین می رود. فضای مستقر و خیال و خاطر انگیز شبستان مسجد با استارت نـمـاز بـه صـورت حرکتی عده ای از بیان خفی بـه جلی تبدیل میشود. وجود ردیف های مکرر درون آن نیز به تعبیری نمازگزاران میباشد که پشت هم ایستاده اند.

مساجد شبستانی
مسجدهای شبستانی کشور‌ایران در رزرو مسجد سجاد مشهد چگونگی یکرنگ فضای سرپوشیده مسجد و نوع رابطه آن با ایوان، همچون مسجد پیامبرند. این مساجد، شبستان هایی ردیف دار بادهانه هایی برابـر و پوشیده بـاطـاق ترانه دارا‌هستند، که دریک یا این که یک‌سری سـوی حیاطی گردآمده اند. برپایه تجربیات های گذشته نیاکان، طاق گهواره ای به نحوی سزاوار در ساختمان شبستان مسجد به فعالیت رفت.

در اکثری از بخش ها کشور‌ایران ساختمایه ای جز آجر و گل عدم وجود، پس ردیف های چوبی و سنگی و سقف های تخت و تیرپوش تجارب شـده در مساجد ردیف دار کنار نهاده شد و آدرس مسجد سجاد مشهد با طاقهای ترانه متکی بر دیوار، طاقهای ستبر خشتی، شبستانی به وجود آمد که در زیر و بر قضیه ، یکرنگ ویکسان ، و در بالاو بر آسمانه ، جهت دار و قبله آرم بود.

الگوهای شبستان مسجد
معلم کریم و مهربان پیرنیا مثال این سر مشق به مدل عربی نمی پذیرد و این‌شیوه را بر گرفته از قبلی معماری اهل ایران اسلامی می دانست. ولی در یک تیم بندی کلی خیس می اقتدار گونه های مساجد شبستانی را در سرتاسر دنیا اسلام با چهار الگوی اساسی آیتم شناسایی قرار اعطا کرد

مسجد با شبستان ردیف دار
این سر مشق به عبارتی میباشد که مدل شماره تلفن مسجد سجاد مشهد عربی نامیده گردیده و الگوی آن مسجد فرستاده ( ص ) میباشد.

آرامگاه رفعت سمنانی در محوطه فرمان روا عبدالعظیم واقع گردیده‌است .محمد مسجد سجاد مشهد راست گو رفعت سمنانی دارای اسم و رسم به رفعت سمنانی (۱۲۶۱-۱۳۱۰ شمسی) از شاعران صوفی ‌مسلک اهل ایران میباشد. او در سمنان زاده شد و بعداز علم آموزی نخست جوانی به طهران رفت. بعد از مسافرت به حج در سلک دراویش نعمت‌اللهی شاه‌شاهی درآمد و مدتها در گناباد از محضر شاه علیشاه استفاده نمود. روزگاری نیز در نیشابور، نهاوند و خراسان بسر پیروزی. وی بیش تر از هر چیز به دیدار و مصاحبت با عرفا مایل بود،به طوریکه در آثارش به چشم می خورد در برخی کشورهای آسیایی و عربی به سیر و سیاحت پرداخت. اثر ها اشعار رفعت، در «طومار سخنوران» نوشتن اسداللّه ایزد گشسب، ۴۵٬۰۰۰ بیت تقریب زده گردیده‌است. البته رفعت در پیشگفتار‌ای که بر کتاب « سرالاسرار» خود نوشته، اثرها خویش را ۵۰٬۰۰۰ بیت بیان نموده است. به‌هرحال اینک صرفا حدود ۱۱٬۰۰۰ بیت از اثرها وی باقی‌مانده رزرو مسجد سجاد مشهد میباشد. یعنی نزدیک به ۷٬۰۰۰ بیت در کتاب شعر و ۶٬۰۰۰ بیت در سرالاسرار (تعبیروتفسیر سوره یوسف).

رفعت در اذهان، قصیده‌ها و غزل‌ها نوآور عدم وجود، همان طور که در اشعار یکنواخت و یکسان زمان قاجاریه و اولِ مشروطیت خلاقیت معدود بود. پزشک ذبیح‌الله صفا در پیشگفتار مجموعه اشعار رفعت، علاوه بر حمد از برخی از شعرها و تفکرات عارفانه وی، به مواقعی از خطاهای شعر سرا در کاربرد کلمه و واژه‌ها و تولید ترکیبات صحیح اشاره کرده و برهان آن را بدور بودن رفعت از فضا‌های قانونی و کلاسیک متانت دانسته میباشد. رفعت تا نقطه پایان قدمت، زندگ ی بی‌تلکف خویش را آدرس مسجد سجاد مشهد رها نکرد و تا زنده بود مجرد زیست و همسری سپردن نکرد. او سال‌های انتها قدمت را در طهران به‌راز پیروزی و در سال ۱۳۱۰ شمسی (مبنی بر با ۱۳۵۰ قمری) درگذشت و در محوطه آرامگاه فرمانروا‌عبدالعظیم در شهر ری به خاک ودیعت شد.

حاجي محمد درست گو متخلص به رفعت كه سازه بر گفته معمرين سمنان شعوري تخلص داشته میباشد (ولي در اثر ها جان دار وی اين تخلص جانور نيست ).
سالهاي زندگي وی در سمنان منحصربه‌فرد به اوائل جواني اوست پس از مهاجرت حج درسلك فقراي صفي عليشاهي در آمد و مدتها در گناباد از محضر پاد شاه عليشاه استعمال كرد و بعداز وی به فروغ عليشاه تجديد قسم كرد روزگاري نيز در نيشابور و نهاوند و خراسان بسر موفقیت.
رفعت به گویش عربي مسلط بود و در علم ها و فلسفه و شماره تلفن مسجد سجاد مشهد حكمت نيز وارد بوده میباشد آوازه رفعت بيشتر بخاطر غزلي میباشد با اين آگاه:

شب شمع يكطرف صورت جانانه يكطرف

اینجانب يكطرف در حریق و پروانه يكطرف

بقاع روحانی صـفـى الـدين اردبیلی، در ضلع جنوبی مسجد سجاد مشهد مکـانی مشهور به قندیل منزل یا این که دارالحفاظ و سمت شمال محوطه معروف به ایوان مقابر قرار گرفته میباشد.
این بنای استوانه ای صورت، بعد از فوت روحانی صفی الدین (کاخ روحانی صفی) به سال ۷۳۵ ق، به فرمان جانشین و پسر وی روضه خوان صدرالدین موسى ساخته شد.
بدنه دیوار داخلی گنبد الله الله، از کف تا طول ۲/۳ متر و با برگه های چوبی لتهای پوشیده و به دیوار میخکوب شـده اسـت.
دور و اطراف بقاع روحانی صفی الدین اردبیلی که نزدیک به سه گام از سطح زمین فراتر ساخته بودند، پنجره ای از طلا جواهرات بود.
مقبره روحانی صفی الدین اردبیلی ، بسیار رزرو مسجد سجاد مشهد خوشگل و گرانبها تزیین گردیده گردیده بود به گونه ای که در بخش عقب طلاکاری متعددی داشت و مسافت بارگاه و حدود سه پا ، ارتفاع آن خیر پا و پهنا آن چهار پا است.
می بایست خاطر نشان کرد که حرم روحانی صفی الدین اردبیلی (کاخ روضه خوان صفی)، از داخـل ، بـه شکل هشت ضلعی سازه گردیده و گنبد دارای شهرت به « الله الله » بر بالای آدرس مسجد سجاد مشهد آن جا گرفته میباشد.
طول این گنبد از سطح زمین، ۱۷ متر میباشد که دارنده کاشی کاری قشنگ و کتیبه ای به خط کوفی مشمول نشانه‌ها قرآن میباشد.
در ذیل گنبد، صندوق منبت مرقد با کتیبه ای به خط رقاع قرار گرفته و کف بقعه، با سنگ های الوان مفروش و دیواره های حرم با کاشی کاری تزیین گردیده‌ شماره تلفن مسجد سجاد مشهد است.

امامزاده سید منصور ساوه در قسمت مرکزی مسجد سجاد مشهد شهرستان زرندیه، راس شهر مامونیه خیابان امام خمینی، خیابان مقبره این شهر در استان مرکزی قرار گرفته میباشد که در طول زمانه های مختلفی صورت گرفته میباشد او‌لین تاریخی که در آن وجود دارااست به عبارتی میباشد که بر صندوقچه نقش بسته میباشد صندوقچه ای که به‌مکان بارگاه در گدشته گزینه استعمال قرار می‌گرفته و فعلا در موزه اراک جای دارد.

بنای امامزاده وابسته به روزگار صفوی است.مبنی بر کتاب “بحرالانساب”: امام موسی کاظم(علیه السلام) ۳۲ فرزند داشت و اسم یکی از ازآنها محسن است. محسن بن موسی الکاظم(علیه السلام) را یازده فرزند بود و سومی آنرا منصور بیان می نمایند و نسب او را چنین بیان کرده است: منصوربن محسن بن امام موسی الکاظم(علیه السلام) رزرو مسجد سجاد مشهد میباشد.

معماری سازه
با اعتنا به هیبت پلان سازه نماد دهنده آن میباشد که گنبد منزل بصورت منفرد در روزگار سلجوقیان تاسیس گردیده در بخش جانبی گنبد منزل در سه کنج آن سه اتاقک چشم میگردد احتمالا ًجهت به کارگیری از هواکش یا این که مراقبت شی ها پیش‌بینی گردیده را داشته میباشد و از استحکام نسبتاً خیر و خوبی برخوردار‌است که دقیقاً مناره‌های پیش‌بینی گردیده فوق بر روی آن شالوده گذاری شد‌ه‌است که معلوم وجود ندارد به چه دلیلی مناره ها متوقف شد‌ه‌است و بیش تر از دو متر در نصیب بام گنبد منزل پی داشته میباشد.

در نصیب کمربندی گنبدخانه کتیبه ای نقوش به طرح‌هـای لبه‌ای به‌شکل پر رنگ کاری و گچکاری گردیده‌است که نقش فوق از دوشبه خطوط معقلی کوفی بنایی میباشد و نامهای محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین در نصیب‌هایی چشم می گردد .

در بالای کتیبه ۱۶ طاقچه و طاق جناقی آدرس مسجد سجاد مشهد به طول ۱۰ در ۹۰ سانتیمتر مو جود میباشد که چها طاقچه از طاقچه‌ها روزنه هوا میباشد و نگارگری‌هایی به‌شکل نقش‌های نا تمام و قابی با گل و نقش‌های منحصر با رنگ‌های قرمز‌رنگ نگارگری بر روی طاقچه‌ها نگارگری گردیده‌اند در یکی‌از این طاقچه‌ها اسم معلم آقا حسـن و هم‌چنیـن علی اکبر در کنار مندرج میباشد.

در بخش جنوبی گنبد منزل محراب قرار داشته که سقف آن دارنده مقرنس‌های قشنگ بوده که با دقت به اندود گچ که برروی آن کشیده میباشد هنوز برجستگی‌های آن به‌خیر آشکار میباشد این اطراف امروزه متأسفانه به طور درب وردی به تراس جنوبی متصل گردیده است این تراس نو الحداث میباشد که تیرهای آن بر پیکره این بنای دیرین سبب شماره تلفن مسجد سجاد مشهد به تخریب و باخت ضلع جنوبی حرم گردیده‌است و روءیت کرد ظاهری سازه را برهم زده میباشد.

امامزاده ابراهیم وقاسم آستارا مدفن فرزندان امام موسی مسجد سجاد مشهد کاظم (ع) میباشد که در هفت کیلومتری جاده‌ی آستارا به سمت تالش و در روستای کانرود از توابع قسمت لوندویل جای دارد. ضریح این امامزاده در حوالی شبستان، کاروانسرا و بازار قرار گرفته میباشد. به‌تیتر یک کدام از مجهزترین مرکز ها مذهبی گیلان و جاهای جالب آستارا، سالانه هزاران زایر برای زیارت و پرداخت نذورات بدین امامزاده مراجعه می‌نمایند.بنای بقاع نوساز، گسترده و مجلل است دیوارهای مقبره از سنگ مرمر سیاه، سقف بقعه طاق مدور با مقرنس کاری و آینه کاری و بام گنبد کاشی کاری گردیده‌است. یک بارگاه فلزی مشبک و شیشه‌حایل روی مبنا‌ای از سنگ مرمر کبود قراردارد که مرقد امامزاده‌ها را پوشانده میباشد تاسیسات مقبره مشتمل بر: مسجد زنانه(زینبیه)، مسجد مردانه (عباسیه)، در دو طرف بقعه و چسبیده به آن، زائر سرا، وضوخانه، اتاقهای رزرو مسجد سجاد مشهد هواخواهی و سرایداری و پارکینگ میباشد.

مسافران نوروزی و تابستانی و گردشگران بعد از طی فاصله زمان بر تا آستارا ، در اطراف ورود به شهر (کمتر از ۵ کیلومتر ) در کنار بقاع امامزاده ابراهیم وقاسم توقف می نمایند و به زیارت آدرس مسجد سجاد مشهد آنان میپردازند.مقبره این امامزادگان که در کنار جاده جای‌دارد بسیار باصفا و معنوی میباشد و دو رکعت نماز و زیارت ، خستگی راه و روش را از بدن مسافران می زداید.

طریق دسترسی به امامزاده ابراهیم و قاسم
نشانی : استان گیلان، ۷ کیلومتری شماره تلفن مسجد سجاد مشهد آستارا – تالش

از زیباترین جلوه های معماری اسلامی اهل ایران در مساجد مسجد سجاد مشهد و دیگر ابنیه ی مذهبی گنبد میباشد.
تزیینات داخلی گنبد غالباً با موتیف های خورشید و ستارگان هم پا میباشد که در راستای تداعی قوس و گنبد عرش است.
به کارگیری از نورگیر در رأس گنبد نیز بدین معنی عمر و اعتبار بیشتری بخشیده میباشد.
در تراس جنوبی مسجد سيد اصفهان پیرامون سطح درونی نیم گنبد با اسلیمی های چشمگیری پوشیده گردیده در حالی که کتیبه های روی ساقه گنبد دربردارنده آیه ها مقدسی به خط ثلث بوده و به آن جلوه ای خاص داده میباشد.
سطح درونی گنبد در تراس شمالی با انواع هندسی رزرو مسجد سجاد مشهد و گیاهی، اسلیمی و شمسه پوشیده گردیده و نورگیر مرکزی نیز بر معنویت محیط افزوده میباشد.
سطح داخلی گنبد و نیم گنبد در رواق ها شبستانها و مجالس با خشت کاری و کاشی کاری مزین گردیده ولی در مدرسه های صرفا گچبری های بی آلایش به چشم می‌خورد.
در سردرها نیز، سطح نیم گنبد از مقرنس های گچبری و کاشی کاری پوشیده گردیده‌است.
مسجد سید دارنده گنبدی خرد میباشد که بالای بقعه ی مرحوم حاج سید قرار گرفته میباشد. در سطح درونی گنبد منزل این حرم که بارگاه در آن جای دارد مقرنسی به طور شمسه با نورگیری در اواسط آن به چشم می‌خورد.
این مقرنس دربرگیرنده گچبری مذهبی میباشد که تلفیقی از آیینه کاری و نگارگری در برخی از بخش های آن به شغل رفته میباشد.
در سطح بیرونی روشنایی گیر، گنبد خرد فیروزه ای آدرس مسجد سجاد مشهد رنگی به طور کلاه خارجی پنجره داری برافرشته گردیده اشت که فقط گنبد مسجد سید میباشد.
مسجد سيد اصفهان دارنده حیاطی تبارک و مربع صورت میباشد که پیرامون آن چهار اتاق گرانقدر قرار گرفته اند که به ایوان اندرونی گشوده گردیده و هم زیرا دو شبستان و دو رده راهنمایی از آن ها سود گیری میشود.
هم اینگونه دو مکتب، حجره های طلاب علم ها دینی، دو مهتابی که در اسپرهای گوشه و کنار آنان با خط بنائی لغات و اشعاری نوشته اند و آرامگاه در نزدیکی تراس این مسجد به دیده می‌خورند.
دورتا بدور پیشانی ایوانها کتیبه ای سپید به خط ثلث بر قضیه آبی‌رنگ با نقوش گیاهی تلفیقی و اسلیمی قرار گرفته میباشد.
فریم میانی، هم زیرا کمربندی این ارکان را به هم متصل کرده است که در ساعت ها متعدد روز اکران نوروروشنایی بر آن جلوه ای دیده گیر می‌یابد.
صحن مسجد سيد اصفهان مربع صورت و دارنده چها شماره تلفن مسجد سجاد مشهد ر تراس میباشد.

سوالی که موفق محققین دارا هستند اینست که مسجد سجاد مشهد میدان نقش دنیا اصفهان به امر کدام سلطان ساخته شد. اوراق تاریخی بیان کنده آن میباشد دسته ای که امروز با تیتر میدان نقش دنیا شناخته میگردد، زاییده تحولات زمان سلطان عباس كبير و سلاطین صفوی بعداز اوست و این میدان پیشینه ای پیش از پاد شاه عباس ندارد، ولی مکانی که‌این میدان در آن تشکیل شده، قدیمی بر آن آیتم دقت سلاطین قبل از پاد شاه عباس بوده و دارنده تاریخچه ای قدیمی میباشد که به فرصت سلجوقی بر رزرو مسجد سجاد مشهد می شود.

این محدوده در عصر سلجوقی، بخشی از باغ ها وسیعی بوده که مایین شهر در شمال و رودخانه در جنوب خویش واقع بوده میباشد.به عبارت دیگر در عصر سلجوقی، این باغ ها، حومه جنوبی شهر اصفهان را تشکیل می دادند و شهر عصر سلجوقی را که هسته مهم آن در محدوده میدان کهنه بود ، به رودخانه وصل می آدرس مسجد سجاد مشهد کردند.

ایجاد کرد بازار نو اصفهان و میدان امام اصفهان در سال ۹۹۸ ه.ق. به امر پاد شاه عباس شکل گرفت. بعداز پایتختی اصفهان در سال ۱۰۰۶ ه.ق. کاشت درختان و تاسیس نهرهای عریض در مجاورت آن‌ها، تشکیل داد دو مسجد روحانی لطف ا … و مسجد فرمان روا و دو طبقه کردن حجره های دور و بر میدان، آن را تبدیل به راس تازه اصفهان و یکی مهم شماره تلفن مسجد سجاد مشهد ترین میادین جمهوری اسلامی ایران کرد.

امامزاده شاهزاده حسین نظام آباد در مجاورت روستای مسجد سجاد مشهد نظام‌آباد در ۳۵ کیلومتری شمال شهر اراک و در پهنا جغرافیایی ۳۴درجه و یاتزده دقیقه و ۵۰درجه ارتفاع جغرافیایی قرار گرفته میباشد.این سازه مدفن یک کدام از نوادگان امام موسی کاظم (ع) میباشد و در حدود۴۰کیلومتری شمال اراک و در کنار جاده آسفالت فعلی، در کنار تپه باستانی احمدآباد قراردارد که سازه به گفته قدیمیان روستا ساختمانی ۷ طبقه بوده میباشد که یک کدام از مرکز ها حکومتی سلسله‌های قبل بوده (که تا به هم اکنون یک سری توشه آیتم نماید و کاو سودجویان قرار گرفته میباشد) و در شرق روستای نظام‌آباد واقع می باشد.

این جای مقدس دارنده سه حیاط تعالی، یک حسینیه و گنبدخانه‌های دو فولدر بر فراز قسمت مهم میباشد که طول هرکدام از گنبدها ۱۱ متر و قطر آن‌ها ۵/۶ و ۵/۷متر میباشد.حرم اساسی ۸ضلع داراست، و دربرگیرنده رزرو مسجد سجاد مشهد دو پوشش آجری از خارج و طاق ضربی گچی از باطن می باشد. پوشش بیرونی ۱۲رکن تاسیس شده که بنای مهم مرتبط با عصر پیش از صفویه و زمانه ایلخانی میباشد. بنای اساسی استوانه‌ای صورت بوده و دو دیواره می باشد که اواسط دو دیوار پوک و توخالی میباشد.

نصیب مهم، سابق‌ترین نصیب سازه را تشکیل میدهد و در میان آجرها کاشی نیلی رنگ‌کاری گردیده بر زیبایی آن افزوده و تزیینات آن با کاشی از نوع معرق میباشد. گنبد اساسی و ساق آن و همینطور آدرس مسجد سجاد مشهد نمای تراس‌ها و فضا گنبد در اکنون تخریب بود که در سال ۱۳۷۴ه.ش بوسیله سازمان ارثیه فرهنگی استان مرکزی تجدید بنا و مرمت گردیده است. درب چوبی در فضای ورودی به گنبد اساسی نصب گردیده که حائز اهمیت و قیمت بسیار بالایی میباشد و با وجود طرح‌های گره‌کاری گردیده، در بین آن اسم خجسته امام علی (ع) حک گردیده شماره تلفن مسجد سجاد مشهد است.

با پیشرفت اسلام در کشور ایران در سده های در مسجد سجاد مشهد آغاز در بخش اعظمی از شهرها روستاها مسجد های چندی ساخته شد، در واقع الگوی بنیادی مسجد در کشور ایران به عبارتی مسجد فرستاده اسلام(ص) بود که به دست وی در مدینه ساخته شد.

مساجد کشور ایران با شبستان ستوندار، گرداگرد تراس مرکزی که شبستان رو به قبله آن بزرگتر بود. مانند مسجد جمعه فهرج، نایین اصفهان، تاریخانه دامغان، بعداز آن در روش رازی و در زمان سلجوقیان مسجد ها به طریق ی چهار ایوانی ساخته شدند برخی مساجد شبستانی نیز به چهار ایوانی دگرگون شدند .

اندام های بنیادی مسجد اهل ایران در مهرازی کشور‌ایران نیز از آن پس رده خویش را یافتند: گنبد منزل، ایوانی در پشت آن، تراس در آیگاه، شبستان ردیف دار، گلدسته، میانسرا و … این اندام ها نو پدید نیامده بودند و هر یک پیشنه کهنی در مهرازی قبل از اسلام داشتند با این تمامی گرد وارد شدن وسازمان دهی آنان گرد اگرد یک میانسرا انجنان که کلیه ی اندام ها رو به سوی قبله داشته باشند، آفرینشی در مهرازی می بایست بشمار آید. در راه‌های بعداز آن، آذری و اصفهانی در اندام های مسجد اهل ایران تحول چندان پدید رزرو مسجد سجاد مشهد نیامد، گرچه آرایه های جدید ای بدان افزوده شد.

اهل ایران ها همواره همت می کردند که در ایجاد کرد مساجد اهل ایران هم از بابت الگوی نقشه و هم کاربرد ساختمایه معمولی و ارزان، از به عبارتی مسجد مدینه سرمشق برداری نمایند. یکی‌از خصوصیت های بنیادی در معماری ما همواره این بود که معماران دیده به عمل خودشان و آنچه از خویش دارا‌هستند داشته اند. آنان هر چه را که دم دستشان می یافته اند، و به به عبارتی اندازه که نیازشان را برآورده می کرده بسنده می کردند.

معماری ما دراین باره اصطلاح زیبایی دارااست و آن «بوم آورد» بودن میباشد . علاوه بر آن ، آنها هیچوقت ساختمان را بیهوده آرایه بندی(تزیین) نمی کردند، از دید آنان هر چیزی که منطق کاربردی نداشته، خوشگل شمرده نمی گردیده، آنچه ارج گزارده می گردیده زیبندگی بوده خیر زیبایی نما.

به‌این سیرتکامل که هر چیزی می بایست سازوار و متناسب باشد و راز مکان خودکار گردیده باشد تا قشنگ شمرده گردد. این خصوصیت بوم آورد بـودن ساختمایه، همانطور که ذکر گشت، در مسجد مدینه هم مشاهده می شود.

شاید کمتر از نیم سده بعداز نقطه پایان شغل مسجد مدینه، در سرزمینی بسیار به دور از مدینه، این مسجد بی آلایش و بی پیرایه الگوی معمار نومسلمان اهل ایران شد. که در شهر پهره یا این که فهرج ( یک آدرس مسجد سجاد مشهد کدام از چهار شهر آن روز یزد ) مسجد تاریخی فهرج با فایده گیری از آنچه در دسترس بود، سازه شد که خوشبختانه تا کنون از زخم ویرانی و ویرایش عزل باقی‌مانده میباشد.

بعد از سپری شد صد سال از ایجاد کرد مسجد تاریخی فهرج، مسجد تاریخانه دامغان ساخته شد، که بسیار زیباتر و باشکوه خیس از آن میباشد. نخست اسلام، در شهرهایی که به آیین اسلام گرویدن، ناگزیر از ساختمان های پابرجا و یا این که نصفه ویرانی که نوسازی می گردیده اند، برای نماز و نیایش خداوند یکتا منفعت می گرفته اند.

مانند مسجد یزد خواست، مسجد جامع بروجرد، جامع نیریز و مسجد تاریخی راز کوچه محمدیه نایین، ساختمان اول، آتشکده ای پابرجا، دو‌مین آتشگاهی نصفه ویران، سومین گیری یا این که تراس، و چهارمین مهرابه بوده شماره تلفن مسجد سجاد مشهد میباشد. اولی مسجد در کشور‌ایران که از آغاز به همین نیت ساخته شد، مسجد جامع فهرج است.